مهم ترین عامل شکست شبکه های کتابخانه ای نبود ثبات مدیریت است - وبلاگ همصحبت

به گزارش وبلاگ همصحبت، خبرنگاران، دو سامانه حافظه ملی ایرانیان و سنا سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که چند روز گذشته رونمایی شد. مساله ای که درباره طرح های کتابخانه ای در سنوات گذشته وجود داشته، متوقف ماندن آن ها در یک مقطع زمانی و ناکارآمد شدن آن ها است؛ اتفاقی که امید می رود برای این دو سامانه ملی، رخ ندهد. حسن باقری، مدیر کل توسعه خدمات دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران معتقد است این دو سامانه، تفاوت های قابل توجهی با سامانه های قبلی دارد و تداوم آن ها، مستلزم رعایت ملاحظاتی است که...

نخستین تجربه اتصال کتابخانه های کشور و شبکه شدن آن ها در ایران، به چه زمانی برمی شود؟

در سال 1370 نخستین پایگاه فهرستگان ملی کشور با محتوای کتاب های لاتین موجود در دانشگاه های ایران ایجاد شد. دراین راستا ابتدا نیروهایی به تمام دانشگاه های ایران اعزام شدند و یک نسخه از برگه دان های کتاب های لاتین تهیه و به تهران انتقال یافت و پس از گردآوری اطلاعات، طی پروژه ای در وزارت علوم این منابع در فهرستگان ملی کتابخانه کنگره آمریکا که در آن زمان در قالب لوح های فشرده بود، جستجو و اطلاعات آن در فرمت استاندارد استخراج و به ازای هر مرکز یک محل نگهداری به آن اضافه و در پایگاه قرار گرفت.

از نخستین تجربه تا به امروز چند پروژه دیگر در راستای اتصال کتابخانه ها به یکدیگر و ایجاد یک شبکه اتفاق افتاده است؟

دسترسی یکپارچه به محتواهای فارسی موجود در کشور دغدغه ای قدیمی است و بارها مراکز مختلف براساس مسئولیت ها و توانایی هایشان برای این امر مهم اقدام کرده اند. راه اندازی پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (lib.ir)، طرح تجمیع محتوا در موسسه تبیان و یا اقداماتی که در زمینه تولید و ساماندهی محتوا در شورای عالی اطلاع رسانی و یا در وزارت علوم انجام می شود، نمونه هایی از این فعالیت ها هستند.

پس از نخستین تجربه شبکه کتابخانه ای در سال 1370، به منظور دسترسی یکپارچه به محتواهای فارسی موجود در کشور در سال 1384 این نیاز به عنوان دستور کار مدیر وقت فناوری اطلاعات و ارتباطات مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث قرار گرفت و پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران lib.ir در 20 آبان ماه سال 1387 به عنوان یکی از پایگاه های وابسته به مؤسسه دارالحدیث به طور رسمی افتتاح و از کتابخانه های سراسر کشور برای پیوستن به این پایگاه دعوت و گردآوری و اشتراک گذاری اطلاعات کتابخانه های تخصصی، دانشگاهی و عمومی کشور آغاز شد.

پس از آن در همان سال پیشنهاد طرح تشکیل کنسرسیوم محتوای ملی، از طرف موسسه تبیان مطرح شد. هدف از تشکیل این کنسرسیوم دستیابی به راه حل مناسبی برای رسیدن به ایجاد بستر مناسب برای دسترسی پژوهشگران به محتوای ملی خصوصا محتوای فارسی، امکان ارائه و دسترسی آسان به اطلاعات، تشویق به حفظ و نگهداری دیجیتال منابع اطلاعاتی، حفظ مالکیت مادی و معنوی صاحبان محتوا، افزایش آگاهی جهانی از منابع با ارزش دانش ملی بود.

در مجموع علت شکست این پروژه ها را چه می دانید؟ چرا آن طور که باید به نتیجه نرسیدند؟

علی رغم برخی کارهای اولیه درخصوص شبکه سازی اطلاعات کتابخانه ای و پژوهشی ایران بررسی ها نشان می دهد که این شبکه ها به علت برخی مسائل که مهم ترین آن ها عدم ثبات مدیریتی بوده برخلاف طرح بسیار جامع و چندجانبه به نتیجه نرسیده اند.

با این وجود برخی مسائل نیز در این زمینه مطرح است، ازجمله؛ عدم وجود سازوکار و آیین نامه ها و توافقنامه های جامع در این باره، وحدت نظر کم در بین مدیران پژوهشی و کتابخانه های کشور در این راستا، فرهنگ حبس اطلاعات، عدم توجه به دارایی های فردی کتابخانه ای و پژوهشی خاص هر سازمان، نادیده گرفته شدن حقوق قانونی کتابخانه ها و دانشگاه ها، غالب شدن نگاه نرم افزاری و ایجاد انحصار در استفاده ازیک نرم افزار و نسخه خاص، عدم میان کنش پذیری فنی، معنایی، سازمانی و خطمشی.

نقص ها و مسائل آخرین تجربه موجود فعلی در این زمینه یعنی (lib.ir) چه بود؟

دو نقص اساسی در پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (lib.ir) وجود داشت؛ نخست اینکه، پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (lib.ir)، یک فهرستگان نیست و برای هر منبع، به تعداد کتابخانه­ های تحت عضو، رکورد ایجاد شده است و مورد دوم آن که، پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (lib.ir)، اطلاعات کتابشناختی کتابخانه های عضو را به صورت برون­خط (off-line) دریافت می کند. و در حال حاضر از 670 کتابخانه عضو بیش از 600 کتابخانه نزدیک به سه سال است که به روزرسانی نشده است.

شبکه کتابخانه های ایران برای در نظر دریافت همه جوانب و عملکرد بهتر و تاثیرگذارتر چه پیش بینی هایی را انجام داده است؟ از لحاظ سیستمی شرح دهید.

برخی از مهم ترین ویژگی های شبکه کتابخانه های کشور که در پروژه های قبلی پیش بینی نشده است به شرح زیر است: نخست باید گفت که، در شبکه کتابخانه های کشور به ازای هر منبع یک رکورد ایجاد و به مراکز نگهدارنده آن منبع ارجاع داده می­شود؛ یعنی در این پایگاه رکورد کتابخانه ملی به عنوان مرجع در نظر گرفته شده و اطلاعات مراکز دیگر با کتابخانه ملی مقایسه و در صورت تکراری بودن، تنها اطلاعات موجودی آن مرکز به رکورد کتابخانه ملی اضافه خواهد شد.

همچنین، در شبکه کتابخانه های کشور دریافت اطلاعات به صورت برخط (online)، نیز با استفاده از پروتکل های استاندارد پیش بینی شده و هر یک از کتابخانه ها به فراخور امکانات فنی خود می توانند به یکی از سه روش، OAIS، FTP وCLOUD SHARING، کتاب های جدید را در اختیار شبکه کتابخانه ها قرار بدهند.

برداشت اطلاعات فراداده ای از طریق پروتکلOAIS، برداشت اطلاعات فراداده ای از روش FTP، راه اندازی FTP سرور بر روی سرور کتابخانه مورد نظر، بازگشایی port FTP در firewall، ایجاد نام کاربری و رمز عبور FTP برای کتابخانه ملی، بارگذاری فایل خروجی در جهت به اشتراک گذاشته شده توسط FTP، برداشت اطلاعات فراداده­ای از روش CLOUD SHARING، نصب سرور Next cloud روی سرور کتابخانه ملی، ایجاد دسترسی برای هر کتابخانه، نصب کلاینت Next cloud روی سرور کتابخانه، اتصال به سرور از طریق نام کاربری و رمز عبور، بارگذاری فایل در Next cloudکه با این روش نیازی به کد نویسی و تغییرات شبکه نیست و فایل ها به صورت اتوماتیک sync می شوند. همچنینNext cloud یا Platform sharing رایگان است.

البته باید گفت که در صورتی که برای کتابخانه ای به لحاظ فنی هیچکدام از روش های بالا امکان پذیر نباشد، پیش بینی شده است تا از طریق پنل مدیریتی که در اختیار هر یک از کتابخانه های عضو قرار می گیرد، اطلاعات فراداده ای را در قالب فایل اکسل بارگذاری کنند. همچنین در پنل مدیریتی امکان تهیه انواع گزارش ها از جمله تعداد رکوردهای موجود آن کتابخانه در پایگاه و تاریخ آخرین دریافت اطلاعات از کتابخانه و جز ء آن وجود دارد.

در این بررسی مزایا و نقاط قوت سامانه شبکه کتابخانه های کشور چیست؟

شبکه کتابخانه های کشور به بانک اطلاعات کتابخانه های ایران نیز متصل است و برای مشخصات کتابخانه ها از این بانک استفاده می کند. یعنی اطلاعات کتابخانه ها در این شبکه همان اطلاعاتی است که بر روی سایت شابکای کتابخانه ملی وجود دارد و در صورت به روزرسانی بانک اطلاعات کتابخانه های ایران، اطلاعات آن کتابخانه در شبکه کتابخانه های ایران نیز به روزرسانی خواهد شد. در این راستا پروژه شبکه کتابخانه های کشور خود باعث تکمیل و بروزرسانی شابکاهای بسیاری از کتابخانه های ایران شد. (شابکا یا شناسگر استاندارد بین المللی کتابخانه ها، کد دوازده رقمی منحصر به فردی است که به تک تک کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصیص می یابد.)

در این طرح سعی شده تا سیاست نحوه استقرار و فهرست نویسی مراکز (متمرکز/ غیرمتمرکز) بدون تغییر در شبکه اعمال شود. در شبکه کتابخانه های کشور امکان دسترسی به اطلاعات کامل هرمنبع در وب سایت کتابخانه مورد نظر از طریق لینک به آن منبع فراهم شده است. همچنین در شبکه کتابخانه های کشور موقعیت جغرافیایی کتابخانه ها لحاظ شده و بر حسب فاصله جغرافیایی، مخاطب را به نزدیکترین کتابخانه هدایت می کند.