دلم می خواست به کوه های هند سفر می کردم، با فلسفه می گردد شوخی کرد؟ - وبلاگ همصحبت

به گزارش وبلاگ همصحبت، عباس مخبر سنجیده، ظریف و با طمأنینه پاسخ پرسش هایت را می گوید. گویی در قبال هر سوال مسئول است و باید آن را با دقت و تمرکز جواب دهد.

وبلاگ همصحبت- فرشاد شیرزادی: موهای لاخ به لاخ سپیدش حکایت از دانش و اندیشه هنرمندانه ای دارد که طی سالیان در وجودش اندوخته شده است. این مترجم و اسطوره شناس جزو آدم هایی است که در ایران فراوری فکر می نماید و انصافاً اندیشه ای غنی و تخیل برانگیز دارد. تخیلی که راه می جوید و قابلیت آن را دارد که انسان را راهنمایی کند. عباس مخبر، مترجم و اسطوره شناس متولد 19 تیر 1332 شیراز است. نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس اثر یان کرایب، توسعه یا چپاول، نقش دولت در تحول صنعتی از پیتر اوانز، روشنفکران ایران: روایت های یأس و امید و لیبرالیسم غرب: ظهور و سقوط اثر آنتونی آربلاستر از کتاب های اوست. گفت وگوی ما را با او از دست ندهید.

تنوع آثاری که تا به حال ترجمه نموده اید چه ارتباطی باروحیه شما دارد؟

به نظرم با روحیه ام ارتباط مستقیم دارد. در درس خواندن هم تنوع داشتم. اول فیزیک خواندم و بعدها سراغ حسابداری نفت رفتم و بعدها جامعه شناسی و روانشناسی خواندم. یکی از دلایل تنوع ترجمه هایم همین است. علت دیگر این تنوع آن است که وقتی وارد حرفه ترجمه می شوید، احتیاج به تنوع دارید تا آثارتان به اصطلاح در ویترین بمانند. طبعا کتابی که امروز از آن استقبال می شود ممکن است فردا از یاد برود. این تنوع به نوعی دستور العمل کاری هم محسوب می شود.

همه این مباحثی که ترجمه کردید دغدغه فکری تان بوده؟

بله، بی شک. به ندرت می توان کاری را پیدا کرد که چنین نباشد. من دنبال سوال های خودم می گشتم و کتاب هایی را پیدا می کردم که پاسخش در آنها وجود داشت. با خودم می اندیشیدم که این پاسخ ها به درد دیگران هم می خورد.

از نویسنده ای شنیده ام که می گوید همین که شیر آب را باز می کنید و لیوانتان نیمه پر از آب می شود معنایی خلق نموده اید و مفهومی به زندگی بخشیده اید و می خواهید از پوچی فرار کنید. در سال های اخیر روی معنای زندگی متمرکز شده اید. به نظر شما زندگی چه معنایی دارد؟

سریالی است به نام پیتون که تلویزیون انگلیس پخش می کرد. در این سریال یک ابر کامپیوتر می سازند و به آن سوالی می دهند و می گویند معنای زندگی چیست. هفت و نیم میلیون سال طول می کشد و این ابر کامپیوتر جواب می دهد: کلاه یا 42. یک داستان دیگر هم هست. یکی دنبال معنای زندگی می گشت. به او گفتند باید بروی فلسفه بخوانی. دکترای فلسفه گرفت و گفت من باز هم معنای زندگی را درنیافته ام. گفتند در فلان دانشگاه باید پست دکتری بخوانی. او این کار را هم کرد و گفت باز هم نفهمیدم معنای زندگی چیست. به او پاسخ دادند و گفتند که بالا غیرتاً در هند جوکی ای در کوه های نزدیک بمبئی در غار زندگی می نماید. او شاید پاسخ به این پرسش را بداند. آن بنده خدا مرخصی گرفت و پول هایش را جمع کرد. کوه بلندی با شیب 80 درجه در هند را طی کرد. از کوه بالا رفت و غار را با بدبختی، زخمی و خونین به بالای کوه رسید. جوکی ای دم غار نشسته بود و غروب آفتاب را نگاه می کرد و چای می خورد. از آن جوان پرسید که آنجا چه کار می نماید. او گفت: می خواهم بدانم که معنای زندگی چیست؟ در جواب در حالی که دید جوکی دارد چای می خورد گفت: معنای زندگی چای است! آن فرد عصبانی شد و گفت: من یک عمر تحصیل نموده ام و این همه راه آمده ام و مرا مسخره نموده اید و حالا می گویید یک فنجان چای معنای کل زندگی است؟ جوکی نگاهی به سراپای او انداخت و گفت: شاید معنای زندگی یک فنجان چای هم نباشد!

این سوال ابعاد متعددی دارد. نخستین بعدش این است که معنای زندگی در زبان مطرح می شود و معنا دارد. یک سوال فلسفی هست یا نه؟ باید بدانیم که فلاسفه بر سر این موضوع به دو دسته تقسیم می شوند. عده ای می گویند اصلا این پرسش فلسفی نیست و عده ای دیگر معتقدند که این سوال فلسفی است. حالا باید دید که این معنا فردی است یا جمعی. زندگی انسان به طور فردی معنا پیدا می نماید یا فقط در گروه یک معنای جمعی است. همه این ها بحث هایی طولانی می نمایند تا دریابند که معنای زندگی چیست. به طور خلاصه می توانم بگویم که معنایی از پیش ساخته شده وجود ندارد و ما هستیم که آن معنا را می سازیم و رابطه ای ظریف بین فرد و جمع در این معنا هست. به این معنی که به عبارتی که در کتابی وجود دارد زندگی را می توان به یک ارکستر جاز تشبیه کرد نه ارکستر کلاسیک. در ارکستر کلاسیک همه چیز مشخص شده است و شما طبق نتی که پیش چشمتان است باید ساز را بنوازید اما در ارکستر جاز بداهه نوازی خیلی زیاد است اما هماهنگی گروهی هم در آن وجود دارد. شما می توانید ارکستر جاز را آن طور که دوست دارید بزنید اما فقط باید حواستان باشد که از مجموعه خارج نشوید. بنابراین، فکر می کنم معنای زندگی یک چیز ساختنی است و ضمناً خیلی انفرادی نیست و تیمی است. در واقع شما پاسخی را که من در 10 جلسه می گویم می خواهید در چند جمله بیان کنم. جمع بندی حرف هایم شاید سرنخی به پاسخ این موضوع بدهد.

برخی ها به دور از این که ورود حرفه ای به یک عرصه داشته باشند، شاد زیسته اند. آیا آنها از نظر شما معنای زندگی بهتر درنیافته اند؟ از سوی دیگر زندگی پستی و بلندی های زیادی دارد و به قول معروف عیش مدام نیست. شاد زیستن می تواند بخش مفیدی از زندگی باشد؟

این نکته به ویژه در فرهنگ ما خیلی مهم است. ما از یک طرف مولانا را داریم که می گوید: زین خلق پر شکایت گریان شدم ملول یک طرف دیگر حافظ را داریم که می گوید: با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام/ نی گرت زخمی رسد آیی چو چنگ اندر خروش. ما در اسطوره خدایی داریم به نام بودیساتوا. او جاودانگی را رها می نماید تا با انسان ها زندگی کند و در غم انسان ها شرکت داشته باشد و با انسان ها هم دردی کند. او جمله ای دارد که می گوید در حرمان های جهان با سرور شرکت کنید. او شاد زیستن را با انتخاب بیان می نماید. نمی گوید که جهان اندوه ندارد یا نمی گوید اندوه نیست یا نمی گوید که در گرفتاری جهان شرکت نکنید اما می گوید با سرور در آنها شرکت کنید. حافظ نمی گوید که اندوه وجود ندارد، می گوید من می دانم که این ها وجود دارد اما با این وجود با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام و چنین هم زندگی نکن که با غوره ای سردی و با مویزی گرمی ات شود. انتخاب شاد زیستن مهم است و از آن چیزهایی است که در فرهنگ ما باید روی آن تأکید شود، به ویژه برای جوان ها. بد بودن به معنای بد بودن همه زندگی نیست. این موضوع آن چیزی است که باید روی آن کار کنیم. من چه در فضای مجازی و غیر از آن همین موضوع را دنبال می کنم.

شاد زیستن تکنیک خاصی دارد؟

نمی دانم که تکنیک خاصی دارد یا نه اما نوعی نگاه به جهان است. فکر می کنم آدمی می تواند این روحیه و نگاه به جهان را درون خودش پرورش دهد. هر چند تصورم این است که قدری از آن به حوادثی که برای آدم از کودکی تا بزرگسالی می گذرد ارتباط پیدا می نماید. خوش شانسی ها و بدشانسی ها عواملی است که نمی توان آنها را نادیده گرفت. وقتی یک نفر به جهان می آید و بخشی از توانایی های یک انسان را ندارد، طبعا نمی تواند همه توانایی هایش را شکوفا کند. یکی از راه هایی که انسان ها را راضی می نماید شکوفا کردن توانایی ها و استعدادهایشان است. بخشی از پاسخ این پرسش به همان پرسشی بازمی شود که گفتید معنای زندگی چیست. بستگی به این دارد که شما از زندگی چه توقعی دارید. چه چیزهایی می خواستید به دست بیاورید که به دست نیاورده اید. آیا قدر آن چیزی را که دارید می دانید یا نه؟ برخی از مردم خودشان را با کسانی مقایسه می نمایند که وضعشان بدتر از خودشان است. میلیون ها نفر وضعشان بدتر از ماست. اگر آنها را مقایسه کنیم متوجه می شویم که اوضاع خیلی هم بد نیست. معمولاً ما در ایران مدام فکر می کنیم عقب افتاده ایم و دست از مقایسه با بالادستی هایمان برنمی داریم. حالا می توان تصور کرد و به این پاسخ رسید که چند روز به جای مانده را چگونه می توان بهتر و کم دردسرتر گذراند؟

میان علومی که وجود دارد چه علمی می تواند بیشترین و برترین تکنیک های شاد زیستن را به آدمی بیاموزد؟

پاسخ من به جهان بینی بازمی شود و وقتی می گوییم جهان بینی، علوم اجتماعی و فلسفه اهمیت دارد. روانشناسی هم خیلی مهم است. چرا که در روانشناسی به نحوه شناخت و برخورد با مسائل می رسیم. این که مثلا افسردگی چیست و چگونه می توان با آن مبارزه کرد. به گمانم همه این ها در شاد زیستن دخیل است اما یک روحیه است. لئون تالستوی در سن 50 سالگی، وقتی مهم ترین کتاب های زندگی اش یعنی جنگ و صلح و آناکارنینا را نوشت، هزاران هکتار زمین و صدها کارگر داشت اما یکهو فکر کرد که همه آنها از بین خواهد رفت و زندگی بی معناست. او سال ها به دیر نشینی و انزوا کشیده شد و سبک زندگی اش را تغییر داد. می بینید که دهقان هایی که برای او کار می نمایند خیلی شادند. تالستوی با خودش به نوعی کنار می آید و به نوعی می تواند مشکلش را حل نماید. ممکن هم هست آدمی که هیچ کتابی نخوانده، برخورد سالم تری نسبت به شاد زیستن داشته باشد.

انسان تنها موجودی است که به مرگش مطلع است اما به گونه ای به زندگی چنگ می زند که گویی مرگی پیش روی او نیست. نظرتان در این باره چیست؟ آیا انسان ذاتاً نباید شاد باشد و شاد نیست؟

به مقوله مرگ اشاره کردید. مرگ خیلی مهم است.

بیشتر منظور من امید به زندگی در دوران حیات است.

به هر حال ما تنها موجودی هستیم که بر سرانجام کار خویش مطلعیم و کم و کیف سرانجام کار خود را می دانیم. این موضوع بزرگی است. مرگ و ماندگاری یکی از عناصر مهمی است که در گرفتاری های زندگی انسان را به سوی تلخکامی و بدبینی یا خوشکامی و خوش بینی سوق می دهد. این سفری در زندگی است. پرسش اساسی ای که انسان از ابتدا دارد این است که مرگ چیست و چرا جهان تا بدین مقدار حیرت انگیز است. حیرت در مقابل هستی و مرگ دو عنصر اولیه ای است که باعث می شود که انسان به ساختن ضد روایت هایی در مقابل آنها دست بزند. اسطوره در واقع ضد روایتی است در مقابل مرگ، علم، دین، فلسفه و... ما در اسطوره شناسی می گوییم انسان سفرهای متعددی دارد. همین که به جهان می آید سفری دارد و بعدها از کودکی به بلوغ می رسد و از بلوغ به میانسالی و سالخوردگی و سفر نهایی که مرگ باشد می رسد. یکی از کارهای اسطوره این است که یاری می نماید ما راحت تر این سفرها را طی کنیم، از جمله سفر مرگ. این که انسان چگونه بتواند با این موضوع کنار بیاید یاری می نماید که زندگی را چگونه بگذراند. یادگیری چگونه زندگی کردن یادگیری چگونه مردن است. یا برعکس. اگر بتوانید آن داستان را به تعبیری حل کنید تکلیف آن بخش دیگر زندگی تان را روشن می نماید.