اقرار به شکست بعضی از جریان های ادبی، کتاب شکست روایت معناباختگی است - وبلاگ همصحبت

به گزارش وبلاگ همصحبت، به گزارش خبرنگار خبرنگاران در بوشهر، کتاب شکست عنوان تازه ترین اثر مجید اجرایی شاعر و منتقد ادبی جنوبی، روز گذشته (چهارشنبه، 17 آذرماه) در آیینی با حضور اساتید دانشگاه و چهره های ادبی بوشهر و به همت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج و با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، شعبه استان بوشهر، رونمایی شد. مجاهد غلامی، مدیرگروه ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خلیج فارس اجرای این برنامه را برعهده داشت.

بعلاوه در این برنامه سیدناصر جابری اردکانی، بشیر علوی، حسین سلیمی و عبدالله رئیسی به ترتیب به نقد و آنالیز کتاب شکست پرداختند؛ اثری که عصیان شاعر را به تصویر می کشد؛ عصیانی که بیشتر به زیستی تازه نزدیک می گردد و در این جهت، شاعر به جای اتکا بر یک نحله زبانی، می کوشد تجربه شاعرانه خود را در معبر تجربه های سیال و گوناگون به کنشی نو و خلاقانه بدل کند.

سیدناصر جابری اردکانی، استاد دانشگاه و منتقد ادبی در بخش نخست این آیین در مورد این مجموعه شعری گفت: یکی از ویژگی های برجسته این مجموعه شعری ابهام است که فضای لازم را برای توجه بیشتر مخاطب به موضوع شعر ایجاد می نماید. این آرایه را به استثنای دو یا سه شعر در اغلب شعرهای کتاب شکست می بینیم.

وی ادامه داد: زبان این مجموعه نو است و ترکیبات به کاررفته در آن خاص و خلاقانه است. بعلاوه شیوه ای شبیه جریان سیال فکر که بیشتر در داستان ها و رمان ها می بینیم در این مجموعه شعر دیده می گردد. افزون بر این، جابه جایی نهاد که معمولا در شعر پست مدرنیسمی می بینیم، در شعرهای این کتاب دیده می گردد. در مجموع زبان این مجموعه، زبان متفاوتی است. البته در عین حال که ویژگی های شعر پست مدرنیسمی دارد اما زبان بیانی هم در آن دیده می گردد. در خیلی از جاها شاعر از سجع های آهنگین بهره گرفته است که قابل تامل هستند و به موسیقی شعر اضافه نموده است.

این استاد دانشگاه توضیح داد: نگاه صادق راهنمایی وار بر این مجموعه حاکم است؛ انگار یک شکستی در سراسر این مجموعه جریان دارد. همین مساله موجب تفحص مخاطب در یافتن ریشه های این شکست می گردد که آیا این شکست در درون خود شاعر رخ داده است که البته شاعر هنرمندانه این موضوع را پیچانده است یا اینکه ریشه در یکی از مسائل اجتماعی دارد! مثل آسیب های اجتماعی یا ملالت انسان دردمند امروز!

جابری اردکانی اضافه کرد: مضمون آفرینی با جهان شعر دیگر ویژگی شاخص این اثر است؛ شاعران کارگران کلمه به دوش، می دهد چاقوهای روانی/ پوست از سر سطر ها می نمایند. و... از جمله تعبیرهای نویی هستند که آفریده فکر شاعر در این مجموعه اند. البته مضامینی که با این کلمات ساخته شده اند در عین تازگی، در زیر بار معنایی شکست هستند.

جابری اردکانی در پایان با بیان اینکه طنز خاصی در شعرهای این مجموعه دیده می گردد که به لطف آن می افزاید، گفت: بعلاوه در کتاب شکست موسیقی در متن رعایت شده است. از دید من، شاعری آفرینش کلمات با جهان معنایی نو است که اجرایی از عهده این مهم برآمده است با ترکیب ها و تعبیرهای نو و قابل تامل ولی جهان منعکس شده در این مجموعه جهان شکست است!

بشیر علوی، نویسنده ، پژوهشگر و منتقد ادبی نیز در بخش بعدی این نشست درباره مجموعه شعر کتاب شکست گفت: این کتاب بسیار باارزش است؛ زیرا جریان یا شرایطی را دارد دنبال می نماید که مدتی است در بوشهر باب شده است و نمونه آن را می توانیم در معشوقه در کشوی حسین باقری یا سروده های موسی زنگنه، احمد فکراندیش، زری شاه حسینی و ژن مغلوب خود مجید اجرایی ببینیم.

وی ادامه داد: اینکه شاعر پس از 14 سال دومین مجموعه خود را راهی بازار نموده است، از دید من علتش این است که اجرایی شاعری سخت کار و بسیار سختگیر است؛ یعنی به سختی تن به کاری می دهد. بنابراین این کار را سختگیرانه به بازار عرضه نموده است.

به عقیده علوی، کتاب شکست هم در زبان در شرایط دیگری واقع شده است و هم در بحث متن در حوزه پست مدرن رفتار خیلی خوبی ارائه نموده است. به عبارتی از ابهامات ژن مغلوب در کتاب شکست کاسته شده است. در ژن مغلوب به علت وجود ابهام، یک روایت به سختی پایان می پذیرفت اما در این اثر این گونه نیست. زبان بازیگوشانه و شاعر ساختار زبان را بهم ریخته است.

نویسنده کتاب نیم قرن شعر بوشهر اضافه کرد: اجرایی میان ژن مغلوب و کتاب شکست فاصله ایجاد نموده است. در واقع یک حد واسط قرار داده است که این یک هنر است؛ زیرا شاعر به باورهای قدیمی خود هم در حوزه زبان و هم در حوزه مفهوم وفادار مانده است. به عبارتی، این کتاب تلاش نمی نماید که نظر مخاطب را در رابطه با جهان پیرامون تغییر بدهد؛ بلکه می کوشد که فکر را در حالت شک و تردید نسبت به این جهان قرار بدهد. همین اتفاق در حوزه زبان هم افتاده است. زبان بازیگوشانه و غیرمتعارفانه دارد حرکت می نماید و این به خاطر این است که شاعر مولفه های شعر در شرایط دیگر یا مولفه های مدرن یا پسامدرن را در کتاب شکست به خوبی اجرا نموده است؛ یعنی زبان درگیر فرم نشده است و همین که رفته به فرم برسد خودش را نجات داده و برگشته است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: من دو مولفه اصلی در کتاب مجید اجرایی دیدم که عبارت است از: یکی، حذف بی قرینه ها در جمله یا فعل به علت ناتمام ماندن جمله است. برای ناتمام ماندن جمله زبان حذف بی قرینه ها را انجام داده است که در اثر آن مولفه دوم شکل یافته است. مولفه دوم، عدم ارتباط میان گزاره های روایی متن است که من در کتاب شکست ارتباط میان گزاره های متن را ندیدم و این نبود ارتباط یک شکاف ایجاد نموده است. این شکاف همان شکاف مدنظر آیزر است. او می گوید که متون تازه شکافی ایجاد می نمایند که این شکاف باید از طریق خواننده تکمیل گردد. از این رو، عدم ارتباط میان گزاره های روایی متن در کتاب شکست موجب شده است که خود خواننده این شکاف ها را پر کند و لذت ببرد.

به باور وی، یکی از مولفه های اصلی این شرایط شعر، روایت اسکیزوفرنیاست؛ یعنی یک روایت روان پریشانه. انگار ما با یک راوی روان پریش و دیوانه زبان روبه رو هستیم که زبان را تا محفل و مرکز دیوانگی برده است. پژمان قانون در این شرایط یک کتاب نقد بسیار عالی دارد. از دیگر مولفه های این شرایط می توان به آغاز ناگهانی شعر اشاره نمود که برای خواننده بسیار لذت بخش است که در کتاب شکست ما آغاز های ناگهانی بی شماری را شاهد هستیم که لذت خوانش شعر را به مخاطب می دهد. البته راوی این اثر، مخاطب را تا جهتی می برد و بعد رها می نماید.

علوی توضیح داد: دوعنوانگی یا دورگه بودن از دیگر مولفه های مجموعه شعر کتاب شکست است؛ یعنی شاعر در یک مصرع به سنت می چسبد و در مصرع دیگر به مدرن! بنابراین مخاطب با دو مولفه در آن واحد با یک تصویر روبرو است. از این رو، باید اینقدر توانایی داشته باشد که خودش را با هر دو تصویر هماهنگ کند و سازگار گردد.

نویسنده کتاب نیم قرن شعر بوشهر در پایان یادآور شد: وانهادگی در رویارویی با جهان امروزی از دیگر مولفه های این ژانرهای شعری است. بعلاوه طنز در این دفتر شعر بسیار دیده می گردد اما طنزی که قبل از خنداندن خواننده متوقف می گردد. کاربرد مکث های هنری هم از دیگر مولفه هایی است که بسامد بالایی در کتاب شکست دارد.

حسین سلیمی، استاد ادبیات دانشکده ادبیات دانشگاه خلیج فارس بوشهر هم در مورد کتاب شکست مجید اجرایی گفت: از دید من، تمام اشعار کتاب شکست از نظر فضا و معنا در شعر این شعر نیست/ تاریخ تکه تکه بر تن ساتور است/ تاریخ مجمل انسان/ تاریخ مثله من، تو، او، ما، شما، ایشان/ تاریخ جنایات زیبا، زیبا/ با فیلمنامه ای بی نظیر/ لوکیشن هایی عالی/ میزانسن هایی دقیق/ همه چیز ردیف/ خونسردتر از بازیگران هیچکاک/ استعداد تو را دیر شناختم پدر... خلاصه می گردد.

این شاعر ادامه داد: من با خواندن مجموعه اول مجید اجرایی متوجه تفاوت سروده های وی با دیگر شاعران هم استانی هم از حیث زبانی و هم از نظر محتوایی شدم و اینکه او در شعر نسبت به بقیه پیشگام است.

وی توضیح داد: مجید اجرایی اشعار فراوانی در قالب های مختلف دارد اما از دید من علت تاخیر او در انتشار سروده هایش این نیست که او شخصیت سخت کاری دارد؛ بلکه علت این کار او احترام به زبان است. چون او زبان را خوب می شناسد و آن را بی جهت به کار نمی گیرد. بنابراین او سعی می نماید اثری را چاپ کند که از نظر زبانی پخته و کامل باشد. بی شک او از شاعران آینده دار این زادبوم است.

به عقیده سلیمی، انزوا و تواضع هنری به اجرایی در تبدیل شدن به یک شاعر خوب یاری شایانی نموده است. بعلاوه پشتوانه مطالعاتی او در حوزه اسطوره ها و منابع ادبیات کلاسیک سهم بسزایی در پیروزیت او در جهانی شعر داشته است. او با تمسک به اسطوره های دیروز به مسائل امروز می پردازد.

این استاد دانشگاه گفت: موضوع شعر معاصر ایران بیان مهجوریت انسان امروز است که این موضوع در کتاب شکست اجرایی نمود پررنگی دارد. قطعا توفیق در شعر امروز همانند توفیق در شعر کلاسیک کار بسیار دشواری است؛ چراکه شعر امروز برای رسیدن به رستگاری بایستی مسائل وزنی را با جایگزین های بلاغی و زبانی پر کند که امیدوارم مجید اجرایی این جهت را خلاقانه ادامه بدهد و پیروز گردد.

سلیمی در پایان با بیان اینکه رسالت شاعر این است مردم را به سمت زیبایی ها سوق بدهد، اضافه کرد: اجرایی با توجه به جزئیات پیرامون خود، آن ها را به مسائل اجتماعی پیوند و مخاطب را به سمت موضوعات این چنینی سوق می دهد. حسن اجرایی در شعر این است که از روی دست دیگران نگاه نمی نماید و در شعرش به جهان از زاویه دید خود نگاه می نماید و در و دیوار شعرش را خودش رنگ می نماید.

بعلاوه عبدالله رئیسی، شاعر، منتقد ادبی و استاد دانشگاه هم در آیین نقد و آنالیز این اثر گفت: کتاب شکست را باید ادامه گفتمان سازی مجید اجرایی در شعر و در ادامه کتاب نخست او یعنی ژن مغلوب تعریف کرد؛ چراکه ژن مغلوب عنوانی بود که در دهه هشتاد از سوی مجید اجرایی مطرح شد و بیش از آنکه بخواهد تن به پذیرش مغلوبیت خود در برابر یک نوع ژن خاص بدهد، در مقام اعتراض به ژن غالب مطرح شد و کنشی اجتماعی سیاسی ایجاد کرد.

وی تاکید نمود: باید عنوان کتاب شکست و حتی شعرهای آن را از دریچه ی انتقادی نگریست. در اینجا پرسش اساسی این است که منظور شاعر از شکست چیست و کتاب شکست حاوی چه نوع گفتمانی است؟ به نظر من، اگر شکست را نوعی ناکامی در رسیدن به هدف بدانیم، باید بگوییم که کتاب شکست اشاره به تجربه ناپیروز بسیاری از جریان های ادبی و فرهنگی و شعری دارد و تلویحا می خواهد به بعضی شرایط ها انتقاد کند؛ اما پذیرش هر شکستی در دل خود معنای دیگری هم دارد و آن عبور از شرایط موجود و تلاش برای رسیدن به هدف های تازهتر است. از این رو، من کتاب شکست مجید اجرایی را گفتمان پیشنهادی او اقرار به شکست بعضی جریان ها و الزام به برون رفت از آن شرایط می دانم.

رئیسی یادآور شد: دغدغه پررنگ اجرایی در کتاب شکست، تماشا با چشم مرکب و ایجاد نوعی بیان گرایی ابزوردیسمی است؛ به گونه ای که انرژی بخشی از سطرها و بندهای شعر اجرایی حرکت در جهت حل تعارض های موجود میان تمایل به یافتن ارزش های وجودی و ناتوانی در خلق معناهای درونی و تازه است.

این شاعر و روزنامه نگار در پایان توضیح داد: با این نگاه، استراتژی تعیین مجید اجرایی در شعر این است که زبان شعرش از ناخودآگاه تغذیه کند و حتی بینامتنیت های او وفادار به همین منطق اند؛ چراکه کاملا شهودی، حسی و غیرخطی هستند.

در بخش پایانی این نشست مجید اجرایی در مورد انتشار کتاب شکست گفت: اگر به انتخاب خودم بود، شاید این مجموعه را دو یا سه سال بعدتر چاپ می کردم شاید بعضی از شعرهای را هرگز چاپ نمی کردم؛ چون آدم کمال گرایی هستم. بنابراین سختگیر هستم و همواره هم ناخواسته از شرایط موجود خود ناراضی هستم.

وی ادامه داد: امیدوارم نقدهای چالش برانگیزی بر این مجموعه شعر نوشته گردد. کتاب شکست حاوی اشعاری است که در ادامه اثر قبلی ام؛ یعنی ژن مغلوب آمده است که بخشی از کارها در حال و هوای دهه هفتاد است که به کارهای تازه می رسد.

این شاعر تاکید نمود: من در کتاب شکست، تازه می خواهم چگونه شعر گفتن را یاد بگیرم. این اثر سرآغاز ایده هایی است که در فکر من تجلی یافته اند و تلاش ناخواسته من در شعر این است که هم این باشد و هم آن/ و نه این باشد و نه آن!.

اجرایی گفت: در شعر ایران حلقه های مغفول و مفقود شده ای وجود دارد که ضروری است بیشتر کشف شده و به آن ها توجه گردد. من در این جهت حرکت و سعی نموده ام نگاهم و زبانم را از قطبیت گرایی و خودارجاعی دهه هفتاد و هشتاد که در نهایت به دلالت گرایی ها رسید و زبان به پوسته شعر تنزل پیدا کرد، نجات بدهم و چیزی را فراتر از جریان های شعری پیش ببرم اینکه چقدر توانسته ام انگاره ها و گفتمان شعری خودم را نشان بدهم، مخاطب داوری می نماید.

وی در پایان یادآور شد: من دوست دارم معناباختگی را که در جهان امروز با آن روبه رو هستیم، در شعرم هویدا کنم. افکار و ایده های بزرگی در سر من است ولی همواره در شعر ناخرسندم و این ناخرسندی است که مرا خرسند می نماید. بعد از این مجموعه دوست دارم به سمت جهان تازهی بروم که هم در ادامه این جهت باشد و هم در راستای خلق جهانی تازه تر.

شعرخوانی شاعران بوشهری شامل ابوالقاسم ایرانی، اسکندر احمجهان، علی هوشمند، سیامک برازجانی، فرح راوردشیری، صدیقه مزارعی، سایه درختیان، محمدرضا محمدزادگان، حسین باقری، غلامرضا مظفری، سورنا برازجانی، بهنام مومنی و... از دیگر بخش های آیین رونمایی از کتاب شکست بود که با نوازندگی آقای رئیسی همراه شد. رونمایی از کتاب شکست پایان بخش این آیین بود.

مجید اجرایی، شاعر، نویسنده و منتقد ادبی، نخستین مجموعه شعر خود را با عنوان ژن مغلوب در سال 1384 به همت نشر آغاز منتشر کرد. افزون بر این، از وی در روزنامه ها، مجلات و وبسایت های ملی و استانی تا به امروز مقالات متعددی منتشر و بعلاوه شعرهایی از او در کتاب ها و جنگ های ادبی گوناگون به زیور طبع آراسته شده است. در کارنامه ادبی اجرایی، دبیری بخش شعر جایزه ادبی بوشهر و دبیری جایزه ملی شعر جم به چشم می خورد.