لزوم احیای سیاه چادربافی، هنر سنتی ایلام - وبلاگ همصحبت

به گزارش وبلاگ همصحبت، سیاه چادر بافی هنر صنعتی ارزشمند با سابقه ای نزدیک به قدمت زندگی عشایری و کوچ نشینی امروزه به حاشیه رفته و یا به فراموشی سپرده شده است.

سیاه چادر دست بافته ای بسیار ساده با موی بز است که در سقف و دیوارهای چادر عشایر کاربرد دارد. ماده اولیه و مهم مورد نیاز برای بافت سیاه چادر موی بز است که از رنگ سیاه زاغ آن استفاده می شود. علت بافت همیشگی سیاه چادرها از موی بز چند ویژگی مهم این مو است که مهم ترین آن خاصیت بسیار مطلوب موی بز برای مقاومت در برابر رطوبت در مواقع بارندگی است زیرا آب باران از جداره آن عبور نمی کند.

در دسترس بودن و ارزانی، دومین ویژگی این ماده اولیه اصلی و سومین خاصیت، سبک بودن موی بز است بنابراین سیاه چادر نسبت به چادرهای برزنتی مدرن نیز امکان جمع آوری و حمل راحت تری دارد. تابستان در روزهای آفتابی نیز استراحت کردن در زیر سیاه چادرها لذت بخش و لطفی منحصربه فرد دارد.

سیاه چادر سقفی برای دل روشن عشایر

سیاه چادر در حقیقت سقف و به تعبیری خانه عشایر است. خانه ای که گرچه به رنگ سیاه است اما هنر بافت و ساخت آن از دل روشن و دست توانای زنان و مردان عشایر برمی آید و مشارکت جمعی در بافت آن نشانگر دل دریایی عشایر این مرزوبوم است.

مراحل موچینی و پاکیزه سازی و ریسندگی موی بز برای بافت سیاه چادر توسط مردان و زنان بومی و عشایر انجام می شود و بیشترین محصول تولیدی این رشته تخته های سیاه چادر است که برای تهیه چادر عشایری با اندازه های مختلف بافته می شود.

طول تقریبی هر تخته سیاه چادر 10 تا 12 متر و عرض آن یک متر است. چادر عشایر از دوخته شدن چندتخته سیاه چادر تهیه می شود. اصل سیاه چادر ساده و به رنگ سیاه است اما برخی افراد برای ایجاد تمایز بین سیاه چادر خود در حین بافت بر روی این تخته ها با نخ سفید پنبه ای نقشه ای ساده ای ایجاد می کنند.

هم اینک بافت سیاه چادر توسط خود عشایر انجام می گیرد اما در حقیقت رشته سیاه چادر بافی رو به فراموشی است.

احیای این هنر قدیمی از ضرورت هایی است که همانند سایر رشته های صنایع دستی هنر سیاه چادر بافی به شدت به آن نیازمند است.

هنرها و صنایع دستی یادگار و نمادی از تاریخ، قومیت و هویت هر قوم و منطقه هستند که نوع، مواد اولیه، کاربرد و نحوه ساخت آن با سبک زندگی مردم آن منطقه در ارتباط نزدیک و تنگاتنگ است. ماندگاری این هنرها به دو اصل مربوط است که مهم ترین آن وجود هنرمندان و سپس تقاضا و مصرف از سوی مردم است.

خاموش شدن یک به یک هنرمندان صنایع دستی در یک رشته و فقدان تمایل نسل های بعد برای اشتغال در آن زمینه و هنر در کنار صنعتی شدن زندگی شهری و لوکس شدن اسباب و لوازم مصرفی و غیرکاربردی شدن برخی محصولات هنری و دستی از جمله عواملی هستند که مرگ یا فراموشی برخی هنرهای دستی را رقم زده است.

حمایت از صنایع دستی در خطر نابودی

رشته هایی مانند رشته سیاه چادربافی هنری قدیمی در میان عشایر تمام کشور محسوب می شود و گرچه با زندگی عشایر عجین شده اما حمایت از آن و جلوگیری از نابودی و فراموشی و جایگزینی آن با دیگر تولیدات امری ضروری است.

در شهرستان دهلران که تاریخچه دیرینه در بافت سیاه چادر دارند اقدام به اجرای برنامه حمایتی و احیای هنر سیاه چادر بافی می شود، برای ماندگاری و حمایت از هنرهای دستی که منسوخ شده و یا در شرف منسوخ شدن هستند برنامه ها و ایده های نوینی در اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان در نظر است که البته نمی توان تا قطعی شدن این برنامه ها به آن ها اشاره کرد.

ترویج و آموزش هنرهای صنایع دستی بین نسل جوان و ایجاد و تقویت علاقه مندی آنان به فعالیت در این عرصه ها ازجمله ایده های پیش رو برای سال های آینده به منظور حفاظت و ماندگاری هنر تولید و ساخت صنایع دستی است.

با هدف حمایت از رشته ها و هنرهای دستی منسوخ شده و یا در شرف فراموشی، این رشته ها باید تحت حمایت دولت و بهره مند از تسهیلات کم بهره روستایی باشند که این موضوع نیز در حال پیگیری است.

معین کاربری و موارد مصرف جدید برای سیاه چادر بافی می تواند گشایشی برای ترویج دوباره این هنر باشد که از جمله موارد مصرف آن می توان استفاده از سیاه چادر در باغ ها، مراکز تفریحی و مراسم مختلف به عنوان سقف و یا پوشش باشد که البته این یکی از کاربری های جدید این محصول است.

پیش بینی می شود فعالیت کارگاه ها آغازی باشد بر رونق دوباره این رشته صنایع دستی گرچه سیاه چادرها در گذشته فقط در زندگی دامداری و عشایری مورد استفاده قرار می گرفت اما امروزه غیر از کاربرد گذشته خود جنبه کالای لوکس هم پیدا کرده و در باغ ها و ویلاها نیز از آن برای پذیرایی میهمانان ویژه و در نمایشگاه ها استفاده می شود.

باید فرهنگ سازی برای ترویج این هنر جذاب و کاربردی و محصول مفید آن در سطح جامعه و میان نسل جوان انجام شود.

هنر سیاه چادر بافی سودمند و مفید بوده و کاربری های متفاوتی می تواند برایش تعریف شود، این هنر به دلیل استفاده در زندگی عشایری و از میان رفتن هنرمندان بافنده آن به انزوا رفته و قبل از فراموشی کامل آن باید بیش از پیش مورد حمایت قرار گیرد.

* دکترای جامعه شناسی اقتصادی توسعه