تکه ای جدامانده از تاریخ در جنوبی ترین نقطه تهران - وبلاگ همصحبت

به گزارش وبلاگ همصحبت، کمی بعد از ورودی بزرگراه خلیج فارس در محدوده منطقه18 یک دوربرگردان هست که اولین تابلویش یک نام آشنا دارد: به طرف فیروز بهرام. داخل خیابان که شوید تازه می فهمید توی جنوب تهران خودمان هم می توانید نقاط سرسبز و تماشایی پیدا کنید.

وبلاگ همصحبت - مریم قاسمی : یکی بود یکی نبود... در زمان های قدیم وقتی که تهران به این بزرگی نبود و اطرافش تا چشم کار می کرد بیابان و خشکسالی بود، جایی در جنوب غرب در بین زمین های سرسبز کشاورزی جایی که خوشه های گندم زیر آفتاب داغ طلایی می شدند و با نسیم به پایکوبی در می آمدند قلعه ای بود بزرگ با برج های بلند و دری که هیچ راهزنی جرئت حمله به آن را نداشت. فیروز بهرام نامی بود که مردم روی قلعه گذاشته بودند و می گفتند نام دو برادر است که صاحبان قدیمی این املاک بودند. پدربزرگ های این محل هر شب برای نوه هایشان این قصه را تا به آخر می گویند. از ساکنان قلعه، از ماجراها و از زندگی و سختی هایش، اما فیروز و بهرام که بودند و چه بلایی بر سرشان آمد؟

قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید

درختانی که سر به شانه هم سایبان رهگذرانند

یک تکه از بهشت در این گرما. تا چشم کار می نماید مزرعه سبز و خرم است با خوشه های زیبای پایکوبیان و درختانی که سر به شانه هم از دوطرف جاده فیروز بهرام سایبان رهگذران شده اند. دیوارهای کاه گلی و مردانی که چوب به دست گوسفندان و سطل های شیر را جابه جا می نمایند. جوانکی در بین راه از ما می پرسد:با کی کار دارید؟ جواب می دهیم:با هیچ کس! می خواهیم قلعه را ببینیم. بعد با انگشت اشاره هدایت مان می نماید:آهان، راهش آن طرف است.

ذهنمان را برای ملاقات از یک بنای تاریخی حفاظت شده آماده می کنیم؛ بنایی با محوطه و شناسنامه آثار که اطلاعات دقیقی از چیستی این قلعه به ما می دهد. و شاید هم چند بازدیدنماینده که پاسخ گوی چند سوال باشند. از کنار چند خانه و یک توده گرد و بزرگ کاهگلی می گذریم و به انتهای خیابان آسفالته می رسیم. پیرمردی در سکوت نشسته و می گوید:ازش رد شدید. همون جا بود کنار مدرسه. و معلوم شد که این توده کاهگلی یکی از برج های همان قلعه است که پی آن آمده ایم.

تاریخ بی زبان ذره ذره نابود می گردد

بعد از تحمل ضربات توپ فوتبال بچه های مدرسه وارد ساختمان قدیمی مدرسه هدایت می شویم. مدیر و معاون چیز زیادی برای گفتن ندارند: ما چند سال است که اینجا آمده ایم و از چیزی خبر نداریم. اینجا در ظاهر سابقه خیلی قدیمی دارد، اما اگر می خواهید بیشتر بدانید بروید پیش بزرگان محله، ما به علت نداشتن اطلاعات به دانش آموزان مطلبی راجع به گذشته این منطقه نمی گوییم.

قانع نشدیم و به همین دلیل یک دور کامل در محل زدیم تا این تاریخ بی زبان که ذره ذره نابود می گردد را بیشتر بشناسیم. ضلع شمالی در کنار زمین های کشاورزی و یک محوطه باز، یکی از برج ها از سایرین سرحال تر است. با حدود پنج، شش متر قطر و هفت متر ارتفاع. خانه ای نقلی با دری آهنی کنارش جا گرفته. پسری از پشت در پاسخ کنجکاوی مان را می دهد و مادرش می آید و این جمله را می گوید و می رود : چند وقت پیش هم آمدند و از این تنها خانه قدیمی به جای مانده کنار قلعه عکس گرفتند!

تنها یادگارهای باقیمانده از تاریخ

مادر بزرگ دیگری از اهل محل راه می رسد. کمی سخت می شنود. انگارپیری کار خودش را نموده و هر چه از گذشته می پرسیم از مارهایی می گوید که گاهی از شکاف های برج وارد خانه ها می شوند و آرامش را از خانواده می ربایند. حدود 70سال پیش، آن زمانی که قرار بود جشن عروسی این زن و شوهر مقدمه ای برای سکونتشان باشد چند خانواده دیگر نیز ساکن این خانه قدیمی قلعه بودند که در آن دام و طیور نیز نگهداری می کردند. خانه های کناری یکی در میان بازسازی و نوسازی شده اند. برج خالی است و کسی به آن کاری ندارد، اما به گفته علی، پسر دوازده ساله خانواده، بچه های محل گاه و بی گاه با سنگ و چوب به جان دیوارها می افتند و آنها را خراب می نمایند. اینها شاید تنها یادگارهای باقیمانده از تاریخ باشند که تا چند سال قبل در آن زندگی می کردند.

باغ اداره محلی در دوره رضاخان

پای صحبت کسبه محل که بنشینید از خراب شدن یکی از برج ها در سال گذشته می گویند و ساخت یک سوپر مارکت در جای آن که ظاهر خیابان را تغییر داده است. ماشین ها از سه راهی بین فیروز بهرام به طرف ده گلدسته و باغ های اطراف می آیند و می روند. مردم هرکدام خاطراتی را تعریف می نمایند، از ارباب کیخسرو و مالک این محل در گذشته های دور، از باغ اداره محلی که نیروهای نظامی در زمان رضاخان آنجا مستقر بودند و خط تلفنی که آن دوران مستقیم به تهران وصل بود. ضلع جنوبی قلعه چند باغ و زمین خشک و بی استفاده هست و یک کارخانه. حالا حدود 150حیاط و خانه در قلعه وجود دارد که در هرکدام یکی دو خانواده چهار تا هشت نفری زندگی می نمایند. اسنادی را که مردم محل درخصوص قدمت این محل در دست دارند از 150سال قدمت محله حکایت می نماید.

تصویر قلعه فیروز بهرام در قدیم ندیم ها

قلعه فیروز بهرام متعلق به بزرگان زرتشتی با شش برج بلند و یک درب بزرگ چوبی. وارد که می شدید پله ها را می گرفتید و می رفتید بالا. در بالاخانه، نگهبان از کله سحر چشم به دشت دوخته که حرامی ها حمله ننمایند. داخل قلعه مردم زندگی خود را می کردند؛ کارگاه های پرورش کرم ابریشم، دامداری و انبار غلات و کار روی زمین های اربابی زندگی می گذشت. اینجا دو آب انبار داشت که پله هایش به عمق تاریکی می رسید و آب زلالی داشت که مانند آب خزینه برای ساکنین مغتنم بود و....

همه چیز روال عادی خود را طی می نماید تا در سال 1342. اصلاحات ارضی موجب می گردد که زمین ها به مردم واگذار گردد. حالا که بیش از شصت سال از این اتفاق گذشته مدرسه، آب انبار و چند برج و زاغچه نابود شده و از این قلعه با چندین هکتار وسعت تنها برج نیمه مخروبه و چند دیوار خشتی به جای مانده است. حاجمحمدعلی نوری کودکی اش را در مدرسه ابتدایی فیروز بهرام در همین قلعه گذرانده است. از عکاس هایی خاطره دارد که با عشق و علاقه جاهای دیدنی را به آنها نشان می داده. او می گوید: از هیچ سازمان یا مرکزی برای ثبت اینجا نیامده اند. البته کسی هم علاقه ای به این کار ندارد چون اینجا دیگر ملک شخصی شده است.

سرقت سنگ قبر کدخداقلی با لباس و اسب جنگی

می رویم به اطراف خیابان داخل کوچه ای که بچه ها مشغول بازی هستند. انتهای کوچه دیوارهای گنبدشکل و دری هست که رو به بیابان و قبرستان باز می گردد. دفترچه تاریخ چند نسل اینجاست. به گفته اهالی، سنگ قبر قدیمی متعلق به سال 1327 به نام کدخدا قلی، پسر قاسم خان بختیاری است. دارای تصویر مردی بوده با لباس و کلاه قاجار و یک شمشیر و اسبی جنگی که در این محل وجود داشت و دیگر اثری از آن نیست و ظاهرا به سرقت رفته. البته چند سنگ قبر خردشده هم هست که می گردد سال 1317 را روی آنها خواند.

ارباب کیخسرو شاهرخ که در زمان خود رئیس انجمن زرتشتیان و نماینده مجلس شورای ملی بود در سال 1311 مدرسه فیروز بهرام را با همکاری یکی از خیرین در تهران ساخت و این قلعه نیز به همراه سایر املاک در اختیار او و تعدادی از زرتشتیان بود. البته به گفته اهالی محل، هنوز هم تعدادی از زمین ها به صورت موروثی به جای مانده و مالکان خودش را حفظ نموده است.

بر می گردیم به دود و گرمای اتوبان خلیج فارس. آخرین تصویر از این تکه جامانده از تاریخ مربوط به کشاورزانی است که با کلاه های حصیری زیر سایه درختان برایمان دست تکان دادند.